«Γλύκα μεγάλη είχε το νησί ετούτο, ησυχία πολλή, αγαθά τα πρόσωπα των ανθρώπων, σωροί τα πεπόνια, τα ροδάκινα, τα σύκα κι η θάλασσα ήμερη. Κοίταζα τους ανθρώπους, ποτέ οι άνθρωποι αυτοί δεν τρόμαξαν από σεισμό ή από Τούρκο και τα μάτια τους δεν καίγουνταν. Εδώ η λευτεριά είχε σβήσει τη λαχτάρα για τη λευτεριά κι η ζωή απλώνουνταν ευτυχισμένι κοιμάμενο νερό, κι αν κάποτε ταράζουνταν, ποτέ δεν σήκωνε τρικυμία. Ασφάλεια ήταν το πρώτο δώρο του νησιού που ένιωσα περιδιαβάζοντας στη Νάξο, ασφάλεια κι ύστερα από λίγες μέρες ανία. Είχαμε γνωριστεί μ’ έναν πλούσιο Ναξιώτη, τον κυρ Λάζαρο, πούχε ένα θαυμαστό περβόλι στις Εγκαρές, μιά ώρα από τη Χώρα, μας κάλεσε, μείναμε δυό βδομάδες, τι αφθονία, τι δέντρα φορτωμένα καρπό τι μακαριότητα! Η Κρήτη γίνηκε παραμύθι, ένα ανταρεμένο σύννεφο μακρινό, ποτέ τρομάρες κι αίματα κι αγώνες ελευτερίας, τα πάντα έλιωναν και χανόντουσαν μέσα στη νυσταλέα τούτη Ναξιώτικη ευδαιμονία.»
O Νίκος Καζαντζάκης, ο σημαντικότερος Έλληνας συγγραφέας και φιλόσοφος του 20ου αιώνα περιγράφει με γλαφυρό τρόπο στο παραπάνω απόσπασμα από το έργο του «Αναφορά στον Γκρέκο» τη Νάξο.
Αυτά τα λόγια είναι αρκετά για να ξεκινήσουμε το ταξίδι μας στο πανέμορφο αυτό νησί…
Η ιστορία της Νάξου είναι γεμάτη από θρύλους, ιστορικά γεγονότα, πειρατικές επιδρομές και δημιουργικότητα. Είναι ένα από τα λίγα νησιά της Ελλάδας που κατοικείται συνεχώς από τα προϊστορικά χρόνια ως τις μέρες μας. Υπάρχουν ίχνη κατοίκησης στο νησί από το τέλος της 4ης χιλιετίας π.Χ., ενώ τα αρχαιολογικά ευρήματα φανερώνουν την πλούσια ιστορία του νησιού όλες τις ιστορικές περιόδους.
Η Νάξος ήταν από τα πρώτα νησιά που επεξεργάστηκαν το μάρμαρο. Μάλιστα την Αρχαϊκή περίοδο Ναξιώτες γλύπτες κατασκεύασαν τους Λέοντες της Δήλου και τους Κούρους. Τα παλαιότερα οικοδομήματα της Δήλου είναι Ναξιακά. Χαρακτηριστικό είναι ότι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία του ιερού νησιού των Κυκλάδων, «Ο Οίκος των Ναξίων» είναι δημιούργημα γλυπτών της Νάξου και αφιέρωμα του νησιού.
Στη μυθολογία η Νάξος έχει συνδεθεί και με την ιστορία της Αριάδνης, της κόρης του βασιλιά Μίνωα της Κρήτης. Ο μύθος αναφέρει πως ο Θησέας την εγκατέλειψε στο λιμάνι της Νάξου. Εκεί την είδε ο Διόνυσος, την ερωτεύτηκε και την κράτησε για γυναίκα του. Βέβαια υπάρχει και μια άλλη εκδοχή, σύμφωνα με την οποία η Αριάδνη, μετά την εγκατάλειψή της από τον Θησέα έπεσε στη θάλασσα, από το νησάκι παλάτια, και πνίγηκε.
Οι πρώτοι κάτοικοι της Νάξου πιστεύετε ότι ήταν Θράκες, οι οποίοι έφεραν στο νησί και την λατρεία του Διονύσου. Τότε το νησί ονομαζόταν Δία ή Διονυσίας ή Στρογγυλή. Αργότερα εγκαταστάθηκαν στο νησί και οι Κάρες με αρχηγό τους τον Νάξο, από τον οποίο πήρε το νησί το όνομα Νάξος. Η Νάξος υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του Κυκλαδίτικου Πολιτισμού. Τον 7ο & 6ο αιώνα π.Χ. το νησί γνώρισε μεγάλη ακμή καθώς είχε εξελιχθεί σε ναυτική δύναμη, είχε αναπτύξει το εμπόριο και είχε αποκτήσει πλούτο. Την περίοδο αυτή η Νάξος ήταν ένα από τα σημαντικότερα κέντρα γλυπτικής του Ελλαδικού χώρου, γεγονός που αποδεικνύεται από τα αξιόλογα αρχαιολογικά ευρήματα. Την περίοδο των Περσικών πολέμων η Νάξος, ως μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας, υπέστη πολλές καταστροφές. Μετά το πέρας των πολέμων, το νησί πέρασε στα χέρια των Μακεδόνων, των Πτολεμαίων και έπειτα στην κυριαρχία των Ρωμαίων.
Η Νάξος την Βυζαντινή περίοδο άνηκε στο Θέμα του Αιγαίου. Γνώρισε πολλές καταστροφές και λεηλασίες από πειρατές και Σαρακηνούς. Ήταν περίοδος παρακμής για το νησί, καθώς κατά περιόδους οι κάτοικοι το εγκατέλειπαν – εξαιτίας των πειρατικών επιδρομών – ζητώντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης σε γειτονικά νησιά. Στα χρόνια του βυζαντίου ιδρύθηκαν πολλοί οικισμοί στο εσωτερικό του νησιού, καθώς οι κάτοικοι εγκατέλειπαν τα παράλια ζητώντας πιο ασφαλής τοποθεσίες. Το 1207 ο ενετός Μάρκος Σανούδος καταλαμβάνει το νησί. Μια νέα εποχή αρχίζει για τη Νάξο, καθώς μετατρέπετε σε πανίσχυρο Δουκάτο, στο οποίο εντάχθηκαν όλα τα νησιά των Κυκλάδων, υπό την εξουσία του Μάρκου Σανούδου. Τότε κτίστηκε στη Χώρα το επιβλητικό κάστρο και πολλοί από τους πύργους του νησιού. Η ενετική κυριαρχία διήρκεσε ως το 1537, όπου το νησί κατέλαβε ο Μπαρμπαρόσα και η Νάξος πέρασε στην κυριαρχία των Τούρκων. Το Δεκέμβριο του 1820 στη Νάξο ορκίστηκαν οι πρώτοι φιλικοί. Στην Επανάσταση του 1821 οι Ναξιώτες πήραν ενεργό μέρος στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Η Νάξος, όπως και όλα τα νησιά των Κυκλάδων, προσαρτήθηκε στο Ελληνικό κράτος το 1830 με τη Συνθήκη του Λονδίνου. Από τότε ακολουθεί τον ρου της ιστορίας της Ελλάδας.
Το μεγαλύτερο και το πιο εύφορο νησί των Κυκλάδων. Τόσο εύφορο και πλούσιο, με νερά, βουνά και πράσινο, ώστε να επιβεβαιώνεται ο μύθος που το θέλει ευλογημένο από το θεό Διόνυσο. Δεν είναι τυχαίο μάλιστα ότι οι κάτοικοι της Νάξου ασχολούνται περισσότερο με γεωργικά και λιγότερο με αλιευτικά επαγγέλματα.
